Od niedawna pacjenci mogą kupić leki, wpływające na wydzielanie żołądkowe również bez recepty. Preparaty, zmniejszające produkcję kwasu solnego, które zyskały status OTC należą do grupy leków zawierających w swoim składzie blokery receptora histaminowego H2 oraz inhibitory pompy protonowej. Zarówno jedna, jak i druga grupa zmniejszając wydzielanie kwasu solnego w żołądku, znosi uciążliwe objawy gastrologiczne. Pacjent, dokonując zakupu konkretnego preparatu dostępnego bez recepty, kieruje się reklamą, doświadczeniem własnym lub innych osób, często też przychodzi ze swoim problemem do apteki, oczekując fachowej porady farmaceuty.

Inhibitory receptora H2
Leki te są antagonistami receptora histaminowego H2 w błonie śluzowej żołądka. Hamują wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe, w mniejszym stopniu również soku żołądkowego i pepsyny. Ta grupa leków, z ranitydyną na czele, polecana jest do stosowania u pacjentów powyżej 16. r.ż., u których występowanie objawów jest sporadyczne i wiąże się ze złą dietą, stosowaniem kawy czy stresem, a nie z organiczną chorobą przewodu pokarmowego. Leki z tej grupy przeznaczone są do stosowania doraźnego. Ranitydyna jest polecana przede wszystkim przy pojawiającej się co pewien czas zgadze, bólu w nadbrzuszu, nadkwaśności i niestrawności. Pokarm nie wpływa na wchłanianie leku, więc jest ona doskonałym rozwiązaniem w sytuacji uczucia dyskomfortu po ciężkostrawnym posiłku.Ranitydynę w dawce 150 mg przyjmuje się raz na dobę, tabletkę połyka się w całości, nie dzieli się jej ani nie rozgryza. Jak wszystkie leki, powinno się ją popić wodą. W takiej dawce lek działa szybko i długo (12 godzin). W sytuacji, kiedy dolegliwości nie ustąpią po upływie 2 tygodni samodzielnego stosowania preparatu, pacjent powinien skontaktować się z lekarzem.
Ranitydyna – na jakich pacjentów zwrócić uwagę?
– pacjenci poniżej 16. r.ż. – brak wskazań dla tej grupy wiekowej,
– kobiety w ciąży i matki karmiące – kategoria leku B,
– pacjenci, u których objawy nie ustępują albo ulegają zmianie mimo stosowania leku,
– osoby z niewydolnością wątroby – ze względu na metabolizm wątrobowy należy zachować ostrożność,
– pacjenci z ostrą porfirią – możliwość wystąpienia ataku choroby,
– stosujących leki, których wchłanianie uzależnione jest od odpowiedniej kwasowości soku żołądkowego, gdyż ranitydyna zwiększa pH (np. ketokonazol).
Inhibitory pompy protonowej (IPP)
Leki tej grupy hamują pompę protonową bezpośrednio wpływając na H+/K+ ATPazę w komórkach okładzinowych żołądka. Zmniejszają produkcję kwasu solnego, podwyższając przez to pH soku żołądkowego. IPP ze statusem leków OTC przeznaczone są dla pacjentów cierpiących na refluks żołądkowoprzełykowy, objawiający się cofaniem treści pokarmowej do przełyku. Wskazaniem do zastosowania inhibitorów pompy protonowej jest również zgaga. Objawy te pojawiające się 2 lub więcej razy w ciągu tygodnia kwalifikują pacjenta do podjęcia terapii IPP.
Najbardziej popularnym przedstawicielem tej grupy jest omeprazol. Jako lek wydawany bez recepty lekarskiej, przeznaczony jest on do stosowania u osób powyżej 18. r.ż. IPP stosowane są również u dzieci, z tym że o podaniu leku z tej grupy terapeutycznej dziecku każdorazowo decyduje lekarz. Rodzice nie powinni sami rozpoczynać czy nawet ponawiać terapii tymi lekami.
Omeprazol pod wpływem pH< 4 przekształca się w formę bardziej aktywną ulegającą wchłanianiu w jelicie cienkim. Dlatego ważne jest aby przyjmować go przed posiłkiem, a najlepiej na czczo. Kapsułki należy połykać w całości, popijając niedużą ilością wody. W sytuacji kiedy pacjent ma problemy z połknięciem kapsułki można wysypać jej zawartość, zmieszać z małą ilością wody, soku owocowego lub jogurtu i od razu zażyć. Wysypanych granulek nie wolno rozgryzać. Omeprazol należy przyjmować raz na dobę, w dawce 10 mg lub 20 mg. Można więc jednorazowo zażyć 2 kapsułki leku (leki OTC zawierające omeprazol dostępne są tylko w dawce 10 mg). Omeprazol podany w dojelitowych kapsułkach działa przez 24 godziny.Omeprazol metabolizowany jest w wątrobie przy użyciu enzymu CYP2C19, jednocześnie może on wydłużać czas eliminacji innych leków metabolizowanych przez ten enzym. Wydając pacjentowi omeprazol warto zwrócić uwagę, że pełne działanie leku rozpoczyna się po 4 dniach kuracji. Dlatego ważne jest, aby chory nie rezygnował wcześniej z terapii uznając ją za nieskuteczną. Jednak nie można zapominać, że najczęściej występujące działania niepożądane związane ze stosowaniem omeprazolu to zaburzenia gastrologiczne. Ból brzucha, wzdęcia, wymioty, biegunka czy zaparcia mogą być łączone przez pacjenta z pierwotną chorobą przewodu pokarmowego, a nie ze stosowaniem leku.
Omeprazol – na jakich pacjentów zwrócić uwagę?
– stosujących atazanawir – połączenie leków przeciwwskazane, gdyż omeprazol zmniejsza stężenie atazanawiru
– stosujących takie leki, jak benzodiazepiny, fenytoinę, warfarynę, heksobarbital, citalopram, imipraminę, klarytromycynę, cyklosporynę – ze względu na możliwe zwiększenie ich stężenia we krwi
– stosujących leki, których wchłanianie uzależnione jest od odpowiedniej kwasowości soku żołądkowego (np. ketokonazol, itrakonazol – wchłanianie zmniejszone ze względu na wzrost pH soku żołądkowego, digoksyna – sytuacja odwrotna)
– stosujących ziele dziurawca
– stosujących doustnie witaminę B12 – omeprazol zmniejsza wchłaniania witaminy B12
– pacjenci, u których objawy nie ustępują albo ulegają zmianie mimo stosowania leku
– osoby z niewydolnością wątroby – u tych chorych należy indywidualnie zmniejszyć dobową dawkę, w tym celu konieczna jest wizyta lekarska
– kobiety w ciąży i matki karmiące – kategoria leku C

Co dla kogo?
Dobierając lek dla pacjenta farmaceuta powinien przede wszystkim kierować się częstością pojawiania się objawów. U osób, które zgłaszają jednostkowy problem żołądkowy najlepiej jest zaproponować leki z grupy blokerów receptora H2. Pacjenci przedstawiający swoje objawy jako częste, pojawiające się co najmniej 2 razy w tygodniu, powinni rozpocząć 14-dniową kurację inhibitorami pompy protonowej. Przy nawracającym problemie, podobnie jak w przypadku pacjentów, którym zalecona przez farmaceutę kuracja nie pomogła, należy skierować chorego na konsultację lekarską.
– Nie należy stosować jednocześnie leków z grupy blokerów receptora H2 i inhibitorów pompy protonowej.
– Ze względu na możliwość maskowania objawów trwającego procesu nowotworowego żołądka, należy skierować do lekarza pacjenta, u którego kuracja lekami z jednej bądź drugiej grupy nie przyniosła poprawy bądź gdy pacjent cierpi na ciągłe remisje.
Autor: mgr farm. Justyna Dymek