W prawidłowych warunkach i u zdrowych osób drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza moczowego są jałowe, zatem pozbawione drobnoustrojów.

Taki stan utrzymywany jest dzięki prawidłowej fizjologii, tzn. zachowaniu kwaśnego odczynu moczu, złuszczaniu nabłonka błony śluzowej dróg moczowych, nieprzerwanemu spływaniu moczu moczowodami z nerek do pęcherza moczowego, poprzez system zastawek pęcherzowo-moczowodowych oraz regularnemu opróżnianiu pęcherza moczowego. Może jednak dojść do sytuacji patologicznej u pacjentów – zakażenia układu moczowego (ZUM), czyli wniknięcia drobnoustrojów i ich namnażania w drogach moczowych, przez tzw. drogę wstępującą, początkowo na poziomie dolnego odcinka dróg moczowych – cewki moczowej, pęcherza moczowego, a dalej do górnego odcinka – poprzez moczowody do nerek (odmiedniczkowe zapalenie nerek).

Osobną grupę pacjentów stanowią przypadki z tzw. powikłanymi zakażeniami w układzie moczowym, np.: chorzy na cukrzycę, kamicę moczową, pacjenci w starszym wieku z zastojami moczu lub refluksami pęcherzowo-moczowodowymi, mężczyźni leczeni z powodu rozrostu gruczołu krokowego oraz chorzy leczeni immunosupresyjnie. Natomiast w przypadkach niepowikłanych wskazuje się na występowanie drobnoustrojów typowych dla zakażeń układu moczowego, głównie pałeczki okrężnicy Escherichia coli, czyli pałeczki kałowej, występującej powszechnie w jelicie grubym (80-90% przypadków). Do tego typu zakażenia układu moczowego może dojść na skutek nieprawidłowej higieny okolicy krocza, ale także w czasie pływania w zainfekowanym basenie czy zanieczyszczonym naturalnym akwenie, ponadto po oziębieniu dolnych partii ciała, np. podczas zimnej kąpieli, siedzeniu na zimnym kamieniu czy piasku. A zatem to właśnie okres letnich wakacji sprzyja takim infekcjom.



Obecność bakterii w układzie moczowym wykrywana jest u pacjentów często przypadkowo, np. podczas badań okresowych moczu, gdyż na tym etapie zakażenie nie daje jeszcze objawów chorobowych (bakteriomocz bezobjawowy).

Natomiast typowymi objawami ostrego zapalenia pęcherza moczowego jest ból lub pieczenie podczas oddawania moczu i konieczność częstego lub natychmiastowego oddania moczu (parcie), również z dodatkiem krwi (krwiomocz), co jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza. Może również wystąpić pobolewanie okolicy podbrzusza i gorączka oraz znamienny bakteriomocz (powyżej 105 bakterii / ml badanego moczu). Wystąpienie wysokiej gorączki, nudności i bólów w okolicy lędźwiowej, promieniujących do łopatek i pachwin oraz utrudniona mikcja są charakterystyczne dla zapalenia górnych dróg moczowych.



Zakażenie układu moczowego występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, co związane jest z budową anatomiczną (u kobiet krótka cewka moczowa i mała odległość pomiędzy jej ujściem a odbytem). Ponadto u kobiet występowaniu ZUM sprzyja zwiększona aktywność seksualna (wnikanie bakterii do cewki moczowej podczas stosunku płciowego), stosowanie środków plemnikobójczych, np. w połączeniu z krążkiem pochwowym lub brakiem prawidłowej higieny osobistej.

W okresie ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze, częściej dochodzi do ZUM, co może być przyczyną dalszych powikłań, np. przedwczesnego porodu lub małej masy urodzeniowej noworodka.



U mężczyzn do zakażenia niepowikłanego dróg moczowych dochodzi znacznie rzadziej i ma ono z reguły łagodniejszy przebieg, co wynika z budowy anatomicznej cewki moczowej oraz właściwości bakteriobójczych wydzieliny stercza. Jednak w każdym przypadku musi zostać dokładnie zdiagnozowane, wraz z wyeliminowaniem wszelkich powikłań, np. nowotworowych.



W przypadku dzieci zakażenia układu moczowego częściej występują u dziewczynek, z wyjątkiem niemowląt – chłopców, u których znacznie częściej występują wady rozwojowe układu moczowego, np. stulejka, z towarzyszącymi powikłaniami w postaci częstych zakażeń bakteryjnych.



Rozpoznanie zapalenia pęcherza moczowego powinno zostać potwierdzone dokładnym wywiadem, badaniem fizykalnym, a także analizą moczu (badanie pH, ciężar właściwy, obecność białka, cukru, leukocytów, erytrocytów, wałeczków i bakterii) oraz w przypadku niepowikłanego, ostrego, odmiedniczkowego zapalenia nerek dodatkowo uzupełnione o posiew moczu, w celu podjęcia właściwego procesu leczenia farmakologicznego.

W zależności od stanu patologicznego pacjenta powinna zostać wdrożona odpowiednia farmakoterapia, z zastosowaniem leków typu: nitrofurantoina, trimetoprim, kotrimoksazol, fluorochinolon lub amninopenicyliny z inhibitorem betalaktamaz, cefalosporyny II i III generacji, z uwzględnieniem działań niepożądanych, przeciwwskazań, wraz z zaleceniem dotyczącym czasu trwania kuracji. Po zakończonej terapii lekowej pacjent powtórnie powinien wykonać badanie kontrolne moczu i na posiew (po 7-14 dniach od ostatniej dawki leku).



Niezwykle istotne jest zapobieganie zakażeniom układu moczowego, szczególnie jeśli mają one charakter nawracający i w konsekwencji mogą powodować liczne powikłania.

Dlatego powinno się informować pacjentów o konieczności wypijania odpowiedniej ilości płynów (ok. 2 l w ciągu doby), regularnego i częstego opróżniania pęcherza moczowego, regularnej i właściwej higieny osobistej (codzienne podmywanie w kierunku od przodu do tyłu, co zapobiegnie przemieszczaniu bakterii z okolicy odbytu w okolicę cewki moczowej oraz zawsze przed stosunkiem płciowym) i unikania przechłodzenia głównie dolnych partii ciała. W terapii zakażeń układu moczowego zaleca się także ciepłe kąpiele nasiadowe oraz stosowanie preparatów ziołowych w postaci herbatek, nalewek, soków ze świeżych ziół lub tabletek czy kapsułek zawierających wyciągi z liści brzozy, ziela skrzypu, ziela nawłoci, kłącza perzu, korzenia wilżyny, liści mącznicy lekarskiej o działaniu moczopędnym, przeciwzapalnym, odkażającym i słabo rozkurczowym.



Wskazuje się także u pacjentów ze zmianami zapalnymi dróg moczowych możliwość spożywania wód leczniczych hipotonicznych typu: „Jan”, „Józef” czy „Zuber II” z polskich uzdrowisk, wspomagających proces leczenia. Należy pacjentom zalecać utrzymywanie kwaśnego odczynu moczu przez spożywanie witaminy C w postaci soków owocowych lub jej suplementacji. Ponadto według doniesień naukowych na prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego korzystnie wpływa przyjmowanie przez pacjentów żurawiny wielkoowocowej w postaci soku lub jej preparatów. Zawarta w żurawinie proantocyjanidyna A wiążąc się z adhezynami fimbrialnymi typu P – bakterii E. coli uniemożliwia im przyleganie do nabłonka dróg moczowych, co w konsekwencji powoduje wypłukiwanie bakterii E. coli z dróg moczowych. Zaleca się zatem zarówno w profilaktyce, jak i w przypadku infekcji bakteryjnych dróg moczowych przyjmowanie przez pacjentów żurawiny wielkoowocowej, co może ograniczyć ryzyko powikłań.

dr n. farm. Arleta Matschay